Algunos registros de Coccinellidae en la Ciudad de Quito y lista anotada de especies para Ecuador
Por: Vladimir Carvajal L.
La familia Coccinellidae Latreille, 1807, agrupa a insectos coleópteros comúnmente conocido como mariquitas, que se caracterizan por su cuerpo redondeado y cuyos élitros exhiben colores vivos acompañados con manchas que forman patrones característicos. La mayoría de las especies son predadoras de pulgones (con excepción de la subfamilia Epilachninae, que es defoliadora), por lo que han sido muy estudiadas y utilizadas para el control de importantes plagas florares y forestales.
Se conocen aproximadamente unas 6.000 especies en todo el mundo, sin embargo no se tiene conocimiento de la mayor parte de las especies ecuatorianas. Algunas especies fueron introducidas en la década de los 80 para controlar a la escama algodonosa y otras especies de carácter invasivo han sido reportadas recientemente para Ecuador.
Ciclo vital
Las hembras, depositan grupos de 12 a 15 huevos de color amarillo, sobre hojas o troncos, usualmente cerca de plantas infestadas de pulgones. Las larvas emergen a la semana y la mayoría son de color negro con manchas blancas, amarillas o anaranjadas. También suelen presentar tubérculos pequeños y espinas. Su fase larvaria es muy activa, explorando permanentemente su entorno en busca de insectos que le sirvan como presa.
Larva de Neda norrisi
Experimenta cuatro estadios antes de convertirse en pupa. Las pupas se hinchan y adhieren a un medio seguro, principalmente tallos, rocas o paredes. Al final emerge un adulto semitransparente y blando, que poco a poco, por acción de los rayos solares toma color, curte y endurece su quitina hasta formar un individuo viable.
Pupas de Neda norrisi
Alimentación
Las mariquitas son voraces depredadoras pulgones, ácaros y larvas de moscas. Se estima que una mariquita puede llegar a consumir cerca de mil presas durante su etapa adulta. Si consideramos la alta capacidad reproductiva de las hembras y sumamos su actividad predatoria en su etapa larval, entenderemos por qué es utilizada en procesos de control biológico de las plagas.
La subfamilia Epilachninae constituye la excepción a los hábitos del grupo, ya que se alimenta exclusivamente de tejidos vegetales. Pocas especies pueden llegar a ser plagas de importancia dependiendo mucho de la presencia de parasitoides que controlan sus poblaciones.
En la ciudad de Quito es frecuente observar varias especies muy carismáticas por su forma y color como: Cycloneda sanguinea (Linnaeus, 1743), Hippodamia convergens (Guerin-Meneville, 1842), Mulsantina cf. mexicana Chapin, 1985, Neda norrisi (Guerin-Meneville, 1842) y Psyllobora dissimilis Mulsant, 1850.
C. sanguinea y H. convergens, son frecuentes sobre hierbas como el trébol rojo y arbustos como la Supirrosa y Buganvilla.Como predadores, estos coleópteros son muy activos y buscan detalladamente sobre la vegetación a sus presas.
N. norrisi y P. dissimilis Mulsant, 1850, son más conspicuos en parques y jardines con vegetación arbórea, prefiriendo desplazarse y hacer sus puestas sobre Cedro andino y Guaba la primera y sobre Tilo la segunda. Las puestas y eclosión de adultos son más abundantes entre agosto a octubre.
Puesta de huevos de Neda norrisi sobre tronco de Cedro andino (Cedrela montana)
La especie Mulsantia mexicana Chapin, 1985; al parecer registra menos avistamientos que hace quince años, probablemente debido al desplazamiento y competencia generado por otras especies con las que comparte el hábitat (obs. pers).
En el Ecuador, recientemente se ha reportado la presencia de especies invasivas tanto en la costa como en la sierra. En Quito se ha registrado a Harmonia axyridis (Pallas, 1772) y Cheilomenes sexmaculata Fabricius, 1781. Las dos especies han sido observadas frecuentemente sobre Puma maqui y Yaloman entre los meses de mayo a septiembre.
La subfamilia Epilachninae, solo ha sido observada en áreas con importantes remanente de vegetación nativa, con presencia de arbustos de las familias Asteraceae, Solanaceae y Boraginaceae de las cuales se alimentan preferentemente.
Lista anotada de los Coccinellidae del Ecuador
SUBFAMILIA MICROWEISEINAE Leng, 1920
MICROWEISEINI
Coccidophilus occidentalis González, 2012 (El Oro)
SERANGIINI
Delphastus argentinicus Nunenmacher, 1937
Delphastus quinculus Gordon, 1994
Delphastus huahuai Gordon, 1994 (Napo)
SUBFAMILIA COCCINELLINAE Latreille, 1807
AZYINI
Azya orbigera ecuadorica Gordon, 1980 (Guayas, Manabí)
Azya scutata Mulsant, 1850 (Napo)
BRACHIACANTHINI
Dilatitibialis ethel Canepari and Gordon, 2013; Esmeraldas
Dilatitibialis luteola (Mulsant, 1850); Sucumbios
Dilatitibialis marini González, 2015; Zamora Chinchipe
Dilatitibialis mulsanti (Kirsch, 1876); Napo, Orellana
Dilatitibialis phyllis Canepari and Gordon, 2013; Pichincha
Serratitibia fraudulenta (Kirsch); Napo, Orellana
Serratitibia irene Gordon & Canepari, 2013; Napo
Serratitibia loreto Gordon & Canepari, 2013; Orellana
CHILOCORINI
Curinus coeruleus Mulsant, 1850 (Sudamérica)
Zagreus decempunctatus (Weise, 1893); Loja
Zagreus modestus González, 2015; Azuay, Loja
Zagreus constantini González, 2015; Loja, Yangana
Zagreus guttatus (Weise, 1910)
CHNOODINI
Siola atra Gonzales, 2015; Zamora Chinchipe
COCCIDULINI
Azya orbigera ssp. ecuadorica MULSANT, 1850
Eupalea reticularis González, 2015
Mimoscymnus praeclarus Gordon, 2002; Loja
COCCINELLINI
Anatis lebasi, (Mulsant, 1850); Loja
Cheilomenes sexmaculata Fabricius, 1781; Pichincha
Coccinellina emarginata (Mulsant, 1850)
Coleomegilla maculata limensis (Philippi & Philippi 1854); Guayas, Loja
Cycloneda ecuadorica (Timberlake, 1943)
Cycloneda emarginata (Mulsant, 1850); Loja, Zamora Chinchipe
Cycloneda fryii Crotch, 1874
Cycloneda sanguinea (Linnaeus, 1743); Loja, Pichincha
Damatula biremis, Gonzales, 2015
Dilatitibialis marini, Gonzales, 2015
Diomus tetricus, Gonzales, 2015; Loja, Catacocha
Eupalea reticularis, Gonzales, 2015
Eriopis connexa (Germar, 1824)
Harmonia axyridis (Pallas, 1772); Loja, Pichincha
Hippodamia convergens (Guerin-Meneville, 1842); Loja, Pichincha, Imbabura
Mulsantina cf. mexicana Chapin, 1985; Pichincha
Mulsantina mirifica, Gonzales, 2015; Loja
Neda norrisi (Guerin-Meneville, 1842)
Olla roatanensis Vandenberg, 1992; Guayas
Paraneda pallidula guticollis (Mulsant, 1850); Loja
Psyllobora confluens (Fabricius, 1801); El Oro, Loja
Psyllobora dissimilis Mulsant, 1850; Loja
Rodolia cardinalis (Mulsant, 1850); Islas Galápagos
Siola atra, Gonzales, 2015
Tenuisvalvae comma, Gonzales, 2015
Zagreus constantini, Gonzales, 2015
Zagreus modestus, Gonzales, 2015
CRYPTOGNATHINI
Pentilia castanea Mulsant, 1850; Sudamérica
Pentilia sp. 1; El Oro
DIOMINI
Diomus roseicollis (Mulsant, 1853)
Diomus seminulus (Mulsant, 1850)
Diomus tetricus Gonzales, 2015
Diomus thoracicus (Fabricius) 1801: 378
Diomus tucumanus Weise 1906; El Oro
EPILACHNINI
Damatula biremis Gonzáles, 2015; Loja
Epilachna aequatorialis Gordon, 1975; Loja
Epilachna approximata Crotch; Tungurahua, Ambato
Epilachna aureola Gordon, 1975; Loja
Epilachna bizonata Crotch
Epilachna borasutralis Gordon, 1975; Pichincha, Los Ríos, Pichilingue
Epilachna buckleyi Crotch;
Epilachna cacica Gordon, 1975; Pastaza, Puyo
Epilachna chigata Gordon, 1975; Tungurahua
Epilachna convergens Gordon, 1975
Epilachna corniventris Gordon, 1975; Pastaza, Mera
Epilachna divisa Gordon, 1975
Epilachna dubia Crotch; Pichincha, Quito
Epilachna ecuadorica Gordon, 1975; Loja
Epilachna extrema Gordon, 1975; Pichincha, Santa Inez, Pastaza, Abitagua
Epilachna flavofasciata (LaPorte); Carchi
Epilachna flavocirculus Gordon, 1975; Tungurahua
Epilachna fryii Gordon, 1975; Morona Santiago; Macas
Epilachna furcata Gordon, 1975; Los Ríos Balzapamba
Epilachna hectea Gordon, 1975; Tungurahua
Epilachna hybridula Gordon, 1975; Morona Santiago, Sucúa, Macas
Epilachna jarugui Gordon, 1975; Jarugui
Epilachna korschefskyi Gordon, 1975; Los Ríos, Balzapamba
Epilachna languida Gordon, 1975
Epilachna latreillei Gordon, 1975; Napo, Pastaza
Epilachna merae Gordon, 1975; Pastaza, Mera
Epilachna monovittata Gordon, 1975; Chimborazo, Alausí
Epilachna mutabilis Gordon, 1975; Pastaza, Zarayacu
Epilachna napoensis, Gonzales, 2015; Napo
Epilachna nigripes Weise, 1895;
Epilachna nigrovittata Gordon, 1975; Tungurahua, Ambato
Epilachna obtusiforma Gordon, 1975; Tungurahua, Napo, Pastaza
Epilachna ostensoides Gordon, 1975; Loja
Epilachna paenulata (Germar, 1824)
Epilachna persimilis Gordon, 1975; Loja
Epilachna praecipua Gordon, 1975; Morona Santiago, Macas
Epilachna reichei Gordon, 1975
Epilachna riveti (Sicard, 1910); Nanegal
Epilachna tetartea Gordon, 1975; Tungurahua, Pondoa
Epilachna univittata Crotch
Epilachna viridilineata rossi Gordon, 1975; Chimborazo, Alausí
Epilachna viridilineata viridilineata Gordon, 1975; Loja
Mada andeana Szawaryn, 2015; Napo, Cosanga
Toxotoma banosi Gordon, 1975
Toxotoma cuzcoensis Gordon, 1975
Toxotoma guerini, Gordon, 1975; Zamora Chinchipe
Toxotoma haywardi Gordon, 1975
Toxotoma leechi Gordon, 1975
Toxotoma opacula (Crotch, 1874)
Toxotoma weyrauchi Gordon, 1975
HALYZIINI
Psyllobora lutescens Crotch, 1874
Psyllobora equatoriana Almeida, 1991
Psyllobora dissimilis Mulsant, 1850
HYPERASPIDINI
Brachiacantha anita Gordon and Canepari; Napo, Misahuallí
Brachyacantha bukcleyi Crotch, 1874; Carchi, Río Chota
Brachiacantha darlene Gordon and Canepari; Pichincha, Río Palenque
Brachiacantha steineri Gordon and Canepari; Napo, Limoncocha
Hyperaspis esmeraldas Gordon & González, 2011; Esmeraldas
Hyperaspis festiva Mulsant, 1850; Loja
Hyperaspis pentaseparata González, 2015; Loja
Hyperaspis onerata (Mulsant, 1850) Ecuador.
Tenuisvalvae bisquinquepustulata Fabricius, 1801; Napo
Tenuisvalvae bromelicola Sicard, 1925; El Oro, Pichincha, Islas Galápagos
Tenuisvalvae comma González, 2015; El Oro
MADAINI
Damatula biremis González, 2015
Mada synemia; Pastaza, Mera
SCYMNINI
Cryptognatha gemellata Mulsant, 1850
Mimoscymnus praeclarus Gordon, 2002
Nephaspis acuta González, 2009; El Oro
Scymnobius ecuadoricus Gordon & González, 2005; Guayas, Manabí, Zamora
Scymnus (Pullus) hamatus Gordon, 2000; Los Ríos
Scymnus (Pullus) rubicundus Erichson, 1847
Scymnus (Pullus) simillimus Gordon, 2000; Manabí, Napo
SCYMNILLINI
Zilus miroi González y Aguilera, 2009; El Oro
BIBLIOGRAFÍA
Blackwelder, R.E., 1944; Checklist of the coleopterous insects of México, Central America, The West Indies, and South America. U.S. National Museum Bull.
Bouchard, Patrice; Yves Bousquet; Anthony E. Davies; Miguel A. Alonso-Zarazaga; John F. Lawrence; Chris H. C. Lyal; Alfred F. Newton; Chris A. M. Reid; Michael Schmitt; S. Adam Ślipiński; Andrew B. T. Smith. 2011. Family-group names in Coleoptera (Insecta). ZooKeys 88: 1–972 (april, 2011)
Canepari, C., Robert D. Gordon, and Guy A. Hanley. 2013. South American Coccinellidae (Coleoptera), Part XV: systematic revision of Dilatitibialis Duverger (Coccidulinae; Hyperaspidini). Insecta Mundi 0312: 1-91
González F., G. 2015. Especies nuevas y nuevos registros de coccinélidos (Coleoptera: Coccinellidae) de Ecuador. Boln. S.E.A., 57: 143–163.
González F. Guillermo & Kondo Takumasa . 2012. Primer registro de la especie invasora Harmonia axyridis (Pallas)
(Coleoptera: Coccinellidae) en Ecuador. Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa (S.E.A.), nº 51: 310.
Gordon Robert D. 1975. A revision of the Epilachninae of the Western Hemisphere (Coleoptera: Coccinellidae). Technical Bu.lletin No. 1493. Agricultural Research Service. United States Department of Agriculture
Koch Robert L., Robert Venette C. and Hutchison William D. 2006. Invasions by Harmonia axyridis (Pallas) (Coleoptera: Coccinellidae) in the Western Hemisphere: Implications for South America. Neotropical Entomology 35(4):421-434.
Lawrence, J. F. and A. F. Newton, Jr. 1995. Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). pp. 779-1006. In: J. Pakaluk and S.A. Slipinski (eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Museum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa.
Leschen, R. A. B.; Beutel, R. G. and Lawrence, J. F. (Editors); Slipinski, A. (Associate editor). 2009. Handbook of zoology. Coleoptera, Beetles, vol. 2: Morphology and Systematics (Elateroidea, Bostrichiformia, Cucujiformia partim).