Algunos registros de Coccinellidae en la Ciudad de Quito y lista anotada de especies para Ecuador

Por: Vladimir Carvajal L.

La familia Coccinellidae Latreille, 1807, agrupa a insectos coleópteros comúnmente conocido como mariquitas, que se caracterizan por su cuerpo redondeado y cuyos élitros exhiben colores vivos acompañados con manchas que forman patrones característicos. La mayoría de las especies son predadoras de pulgones (con excepción de la subfamilia Epilachninae, que es defoliadora), por lo que han sido muy estudiadas y utilizadas para el control de importantes plagas florares y forestales.

 

Se conocen aproximadamente unas 6.000 especies en todo el mundo, sin embargo no se tiene conocimiento de la mayor parte de las especies ecuatorianas. Algunas especies fueron introducidas en la década de los 80 para controlar a la escama algodonosa y otras especies de carácter invasivo han sido reportadas recientemente para Ecuador.

 

Ciclo vital

Las hembras, depositan grupos de 12 a 15 huevos de color amarillo, sobre hojas o troncos, usualmente cerca de plantas infestadas de pulgones. Las larvas emergen a la semana y la mayoría son de color negro con manchas blancas, amarillas o anaranjadas. También suelen presentar tubérculos pequeños y espinas. Su fase larvaria es muy activa, explorando permanentemente su entorno en busca de insectos que le sirvan como presa.

Larva de Neda norrisi

Experimenta cuatro estadios antes de convertirse en pupa. Las pupas se hinchan y adhieren a un medio seguro, principalmente tallos, rocas o paredes. Al final emerge un adulto semitransparente y blando, que poco a poco, por acción de los rayos solares toma color, curte y endurece su quitina hasta formar un individuo viable.

Pupas de Neda norrisi

Alimentación

Las mariquitas son voraces depredadoras pulgones, ácaros y larvas de moscas.​ Se estima que una mariquita puede llegar a consumir cerca de mil presas durante su etapa adulta. Si consideramos la alta capacidad reproductiva de las hembras y sumamos su actividad predatoria en su etapa larval, entenderemos por qué es utilizada en procesos de control biológico de las plagas.

La subfamilia Epilachninae constituye la excepción a los hábitos del grupo, ya que se alimenta exclusivamente de tejidos vegetales. Pocas especies pueden llegar a ser plagas de importancia dependiendo mucho de la presencia de parasitoides que controlan sus poblaciones. ​

En la ciudad de Quito es frecuente observar varias especies muy carismáticas por su forma y color como: Cycloneda sanguinea (Linnaeus, 1743), Hippodamia convergens (Guerin-Meneville, 1842), Mulsantina cf. mexicana Chapin, 1985, Neda norrisi (Guerin-Meneville, 1842) y Psyllobora dissimilis Mulsant, 1850.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

C. sanguinea y H. convergens, son frecuentes sobre hierbas como el trébol rojo y arbustos como la Supirrosa y Buganvilla.Como predadores, estos coleópteros son muy activos y buscan detalladamente sobre la vegetación a sus presas.

 

N. norrisi y P. dissimilis Mulsant, 1850, son más conspicuos en parques y jardines con vegetación arbórea, prefiriendo desplazarse y hacer sus puestas sobre Cedro andino y Guaba la primera y sobre Tilo la segunda. Las puestas y eclosión de adultos son más abundantes entre agosto a octubre.

Puesta de huevos de Neda norrisi sobre tronco de Cedro andino (Cedrela montana)

 

La especie Mulsantia mexicana Chapin, 1985; al parecer registra menos avistamientos que hace quince años, probablemente debido al desplazamiento y competencia generado por otras especies con las que comparte el hábitat (obs. pers).

 

En el Ecuador, recientemente se ha reportado la presencia de especies invasivas tanto en la costa como en la sierra. En Quito se ha registrado a Harmonia axyridis (Pallas, 1772) y Cheilomenes sexmaculata Fabricius, 1781. Las dos especies han sido observadas frecuentemente sobre Puma maqui y Yaloman entre los meses de mayo a septiembre.

 

La subfamilia Epilachninae, solo ha sido observada en áreas con importantes remanente de vegetación nativa, con presencia de arbustos de las familias Asteraceae, Solanaceae y Boraginaceae de las cuales se alimentan preferentemente.

 

 

Lista anotada de los Coccinellidae del Ecuador

 

SUBFAMILIA MICROWEISEINAE Leng, 1920

MICROWEISEINI

Coccidophilus occidentalis González, 2012 (El Oro)

 

SERANGIINI

Delphastus argentinicus Nunenmacher, 1937
Delphastus quinculus Gordon, 1994 
Delphastus huahuai 
Gordon, 1994 (Napo)

SUBFAMILIA COCCINELLINAE Latreille, 1807 
AZYINI

Azya orbigera ecuadorica Gordon, 1980 (Guayas, Manabí)
Azya scutata 
Mulsant, 1850 (Napo)

BRACHIACANTHINI

Dilatitibialis ethel Canepari and Gordon, 2013; Esmeraldas
Dilatitibialis luteola 
(Mulsant, 1850); Sucumbios

Dilatitibialis marini González, 2015; Zamora Chinchipe
Dilatitibialis mulsanti 
(Kirsch, 1876); Napo, Orellana

Dilatitibialis phyllis Canepari and Gordon, 2013; Pichincha
Serratitibia fraudulenta 
(Kirsch); Napo, Orellana

Serratitibia irene Gordon & Canepari, 2013; Napo
Serratitibia loreto Gordon & Canepari, 2013; Orellana

CHILOCORINI

Curinus coeruleus Mulsant, 1850 (Sudamérica)
Zagreus decempunctatus (Weise, 1893); Loja

Zagreus modestus González, 2015; Azuay, Loja

Zagreus constantini González, 2015; Loja, Yangana

Zagreus guttatus (Weise, 1910)

CHNOODINI

Siola atra Gonzales, 2015; Zamora Chinchipe

 

COCCIDULINI

Azya orbigera ssp. ecuadorica MULSANT, 1850

Eupalea reticularis González, 2015

Mimoscymnus praeclarus Gordon, 2002; Loja

 

COCCINELLINI 

Anatis lebasi, (Mulsant, 1850); Loja

Cheilomenes sexmaculata Fabricius, 1781; Pichincha

Coccinellina emarginata (Mulsant, 1850)

Coleomegilla maculata limensis (Philippi & Philippi 1854); Guayas, Loja
Cycloneda ecuadorica (Timberlake, 1943) 
Cycloneda emarginata 
(Mulsant, 1850); Loja, Zamora Chinchipe
Cycloneda fryii 
Crotch, 1874 

Cycloneda sanguinea (Linnaeus, 1743); Loja, Pichincha

Damatula biremis, Gonzales, 2015

Dilatitibialis marini, Gonzales, 2015

Diomus tetricus, Gonzales, 2015; Loja, Catacocha

Eupalea reticularis, Gonzales, 2015
Eriopis connexa (Germar, 1824) 
Harmonia axyridis 
(Pallas, 1772); Loja, Pichincha

Hippodamia convergens (Guerin-Meneville, 1842); Loja, Pichincha, Imbabura

Mulsantina cf. mexicana Chapin, 1985; Pichincha

Mulsantina mirifica, Gonzales, 2015; Loja
Neda norrisi 
(Guerin-Meneville, 1842) 
Olla roatanensis 
Vandenberg, 1992; Guayas
Paraneda pallidula guticollis 
(Mulsant, 1850); Loja

Psyllobora confluens (Fabricius, 1801); El Oro, Loja
Psyllobora dissimilis Mulsant, 1850; Loja

Rodolia cardinalis (Mulsant, 1850); Islas Galápagos

Siola atra, Gonzales, 2015

Tenuisvalvae comma, Gonzales, 2015

Zagreus constantini, Gonzales, 2015

Zagreus modestus, Gonzales, 2015

 

CRYPTOGNATHINI

Pentilia castanea Mulsant, 1850; Sudamérica
Pentilia sp. 1; El Oro

 

DIOMINI

Diomus roseicollis (Mulsant, 1853)

Diomus seminulus (Mulsant, 1850) 

Diomus tetricus Gonzales, 2015
Diomus thoracicus 
(Fabricius) 1801: 378
Diomus tucumanus 
Weise 1906; El Oro

 

EPILACHNINI

Damatula biremis Gonzáles, 2015; Loja

Epilachna aequatorialis Gordon, 1975; Loja

Epilachna approximata Crotch; Tungurahua, Ambato

Epilachna aureola Gordon, 1975; Loja

Epilachna bizonata Crotch

Epilachna borasutralis Gordon, 1975; Pichincha, Los Ríos, Pichilingue

Epilachna buckleyi Crotch;

Epilachna cacica Gordon, 1975; Pastaza, Puyo

Epilachna chigata Gordon, 1975; Tungurahua

Epilachna convergens Gordon, 1975

Epilachna corniventris Gordon, 1975; Pastaza, Mera

Epilachna divisa Gordon, 1975

Epilachna dubia Crotch; Pichincha, Quito

Epilachna ecuadorica Gordon, 1975; Loja

Epilachna extrema Gordon, 1975; Pichincha, Santa Inez, Pastaza, Abitagua

Epilachna flavofasciata (LaPorte); Carchi

Epilachna flavocirculus Gordon, 1975; Tungurahua

Epilachna fryii Gordon, 1975; Morona Santiago; Macas

Epilachna furcata Gordon, 1975; Los Ríos Balzapamba

Epilachna hectea Gordon, 1975; Tungurahua

Epilachna hybridula Gordon, 1975; Morona Santiago, Sucúa, Macas

Epilachna jarugui Gordon, 1975; Jarugui

Epilachna korschefskyi Gordon, 1975; Los Ríos, Balzapamba

Epilachna languida Gordon, 1975

Epilachna latreillei Gordon, 1975; Napo, Pastaza

Epilachna merae Gordon, 1975; Pastaza, Mera

Epilachna monovittata Gordon, 1975; Chimborazo, Alausí

Epilachna mutabilis Gordon, 1975; Pastaza, Zarayacu

Epilachna napoensis, Gonzales, 2015; Napo

Epilachna nigripes Weise, 1895;

Epilachna nigrovittata Gordon, 1975; Tungurahua, Ambato

Epilachna obtusiforma Gordon, 1975; Tungurahua, Napo, Pastaza

Epilachna ostensoides Gordon, 1975; Loja

Epilachna paenulata (Germar, 1824)

Epilachna persimilis Gordon, 1975; Loja

Epilachna praecipua Gordon, 1975; Morona Santiago, Macas

Epilachna reichei Gordon, 1975

Epilachna riveti (Sicard, 1910); Nanegal

Epilachna tetartea Gordon, 1975; Tungurahua, Pondoa

Epilachna univittata Crotch

Epilachna viridilineata rossi Gordon, 1975; Chimborazo, Alausí

Epilachna viridilineata viridilineata Gordon, 1975; Loja

Mada andeana Szawaryn, 2015; Napo, Cosanga

Toxotoma banosi Gordon, 1975

Toxotoma cuzcoensis Gordon, 1975

Toxotoma guerini, Gordon, 1975; Zamora Chinchipe

Toxotoma haywardi Gordon, 1975

Toxotoma leechi Gordon, 1975

Toxotoma opacula (Crotch, 1874)

Toxotoma weyrauchi Gordon, 1975

 

HALYZIINI

Psyllobora lutescens Crotch, 1874

Psyllobora equatoriana Almeida, 1991

Psyllobora dissimilis Mulsant, 1850

 

HYPERASPIDINI

Brachiacantha anita Gordon and Canepari; Napo, Misahuallí

Brachyacantha bukcleyi Crotch, 1874; Carchi, Río Chota

Brachiacantha darlene Gordon and Canepari; Pichincha, Río Palenque

Brachiacantha steineri Gordon and Canepari; Napo, Limoncocha

Hyperaspis esmeraldas Gordon & González, 2011; Esmeraldas
Hyperaspis festiva Mulsant, 1850; Loja

Hyperaspis pentaseparata González, 2015; Loja
Hyperaspis onerata 
(Mulsant, 1850) Ecuador.
Tenuisvalvae bisquinquepustulata 
Fabricius, 1801; Napo

Tenuisvalvae bromelicola Sicard, 1925; El Oro, Pichincha, Islas Galápagos

Tenuisvalvae comma González, 2015; El Oro

 

MADAINI

Damatula biremis González, 2015

Mada synemia; Pastaza, Mera

 

SCYMNINI

Cryptognatha gemellata Mulsant, 1850

Mimoscymnus praeclarus Gordon, 2002

Nephaspis acuta González, 2009; El Oro
Scymnobius ecuadoricus Gordon & González, 2005; Guayas, Manabí, Zamora
Scymnus (Pullus) hamatus Gordon, 2000; Los Ríos
Scymnus (Pullus) rubicundus 
Erichson, 1847 

Scymnus (Pullus) simillimus Gordon, 2000; Manabí, Napo

 

SCYMNILLINI

Zilus miroi González y Aguilera, 2009; El Oro

 

 

BIBLIOGRAFÍA

Blackwelder, R.E., 1944; Checklist of the coleopterous insects of México, Central America, The West Indies, and South America. U.S. National Museum Bull.

Bouchard, Patrice; Yves Bousquet; Anthony E. Davies; Miguel A. Alonso-Zarazaga; John F. Lawrence; Chris H. C. Lyal; Alfred F. Newton; Chris A. M. Reid; Michael Schmitt; S. Adam Ślipiński; Andrew B. T. Smith. 2011. Family-group names in Coleoptera (Insecta). ZooKeys 88: 1–972 (april, 2011)

Canepari, C., Robert D. Gordon, and Guy A. Hanley. 2013. South American Coccinellidae (Coleoptera), Part XV: systematic revision of Dilatitibialis Duverger (Coccidulinae; Hyperaspidini). Insecta Mundi 0312: 1-91

González F., G. 2015. Especies nuevas y nuevos registros de coccinélidos (Coleoptera: Coccinellidae) de Ecuador. Boln. S.E.A., 57: 143–163.

González F. Guillermo & Kondo Takumasa . 2012. Primer registro de la especie invasora Harmonia axyridis (Pallas)

(Coleoptera: Coccinellidae) en Ecuador. Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa (S.E.A.), nº 51: 310.

Gordon Robert D. 1975. A revision of the Epilachninae of the Western Hemisphere (Coleoptera: Coccinellidae). Technical Bu.lletin No. 1493. Agricultural Research Service. United States Department of Agriculture

Koch Robert L., Robert Venette  C. and Hutchison William D. 2006. Invasions by Harmonia axyridis (Pallas) (Coleoptera: Coccinellidae) in the Western Hemisphere: Implications for South America. Neotropical Entomology 35(4):421-434.

Lawrence, J. F. and A. F. Newton, Jr. 1995. Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). pp. 779-1006. In: J. Pakaluk and S.A. Slipinski (eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Museum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa.

Leschen, R. A. B.; Beutel, R. G. and Lawrence, J. F. (Editors); Slipinski, A. (Associate editor). 2009. Handbook of zoology. Coleoptera, Beetles, vol. 2: Morphology and Systematics (Elateroidea, Bostrichiformia, Cucujiformia partim).